H ιστοσελίδα αποθηκεύει μόνο τα απαραίτητα cookies για να λειτουργήσει σωστά. Με τη συγκατάθεσή σας θα χρησιμοποιήσουμε επιπλέον cookies: α. Για βελτίωση της περιήγησης (πχ. γλώσσα), επιλέξτε «ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΜΟΝΟ». β. Για ανάλυση της επίδοσης, λειτουργικότητάς της ιστοσελίδας και την προβολή εξατομικευμένου περιεχομένου, επιλέξτε «ΟΛΑ ΤΑ COOKIES». Για περισσότερες πληροφορίες και για να ανακαλέσετε τη συγκατάθεσή σας, πατήστε εδώ.

Ελευθερία μέσα από τους θαλασσινούς αγώνες

200 χρόνια ελευθερίας

Ελευθερία

 “Ανδρείοι και φιλελεύθεροι Υδριώται ̇ ας αφρίση η ελληνική θάλασσα υποκάτω από τα πολεμικά σας καράβια ̇ ” *

*απόσπασμα από την Προκήρυξη του Αντωνίου Οικονόμου προς τον λαό της Ύδρας
 
«Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία»
Α.Κάλβος, Ωδή IV-Εις Σάμον, Νέες Ωδές [Λυρικά], Παρίσι, 1826
 
  
Η «Ελευθερία», όπως διαπιστώνει ο Ανδρέας Κάλβος, χρειάζεται «αρετήν και τόλμην» ̇ δεν είναι μια έννοια αφηρημένη, ρομαντική, αλλά μια κραυγή αγωνίας, ένα θαρραλέο βήμα προς τα εμπρός, όπως αυτό που επιχείρησαν 200 χρόνια πριν οι πρόγονοί μας.

Οι Έλληνες, οραματίζονται την «Ελευθερία» πριν την αυγή του 19ου αιώνα -του «αιώνα των επαναστάσεων»- εξεγείρονται σε στεριά και θάλασσα, εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην βοήθεια του «ξανθού γένους» που θα τους απελευθερώσει από την τυραννία του αλλόδοξου, του Οθωμανού, και ενώνουν την τύχη τους με τις επιδιώξεις της Μεγάλης Αικατερίνης. Η ατυχής κατάληξη των Ορλωφικών δεν κάμπτει το επαναστατικό τους φρόνημα, ενώ οι κουρσαρικές επιδρομές του Λάμπρου Κατσώνη προοικονομούν τον ρόλο που θα παίξει ο θαλάσσιος χώρος και οι Έλληνες ναυτικοί στην υπόθεση της Απελευθέρωσης.

Τα κείμενα του Ρήγα και του Αδαμάντιου Κοραή, οι διηγήσεις των ναυτικών που φθάνουν από τα μακρινά λιμάνια της επαναστατημένης Ευρώπης, τα διδάγματα της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης, εμπνέουν τους Έλληνες σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς οι συσχετισμοί δυνάμεων μεταβάλλονται σε μια Ευρώπη που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς. Οι λαοί οραματίζονται «Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα», μιλούν για Αυτοδιάθεση, Ανεξαρτησία και Δημοκρατία. Αντιλαμβάνονται τη θέση τους στον κόσμο, εντοπίζουν ομοιότητες και εξαίρουν τις διαφορές τους ̇  η γλωσσική και θρησκευτική συγγένεια αποτελούν σημάδια μιας «συνέχειας» καθώς ο άνθρωπος αναζητά τις ρίζες του και δημιουργεί την ταυτότητά του ανακαλύπτοντας τελικά, μέσα από πολύπλοκες διεργασίες, τον «εθνικό» του εαυτό.

Στην επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος» που κυκλοφορεί στο Ιάσιο ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αντηχεί το φιλελεύθερο πνεύμα του Αγώνα : «Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν, αυτοί, καίτοι οπωσούν ελεύθεροι, επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν, και δι’ αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν.». Η Πελοπόννησος απαντά πρώτη στο επαναστατικό κάλεσμα ώστε  να «αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Όρη τής Ελλάδος από τον Ήχον τής πολεμικής μας Σάλπιγγος, και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας.». Αμέσως ανταποκρίνονται «Εις την φωνήν της Σάλπιγκός μας όλα τα παράλια του Ιωνίου και Αιγέου πελάγους» καθώς σπεύδουν να υψώσουν μπαϊράκια και παντιέρες οι ναυτότοποι της Στερεάς και τα νησιά του Αιγαίου. Οι Έλληνες, αποφασισμένοι να θυσιαστούν για την πατρίδα, ορκίζονται στα λάβαρα και τις σημαίες τους:  «Ελευθερία ή Θάνατος» !

Ο πρώτος ναυτότοπος που υπάκουσε στα επαναστατικά κελεύσματα της Φιλικής Εταιρείας ήταν το πολύπαθο Γαλαξίδι ̇  ένα από τα ισχυρότερα ναυτιλιακά κέντρα του 18ου αιώνα, το οποίο εξάντλησαν οι αλλεπάλληλες λεηλασίες κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Ακολούθησαν οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Ύδρα, η Σάμος, η Κάσος, η Κάλυμνος, η Κρήτη. Μέχρι το 1823 όλα σχεδόν τα νησιά του Αιγαίου έχουν επαναστατήσει, αλλά και στο Ιόνιο, παρά τις απαγορεύσεις της Βρετανικής Διοίκησης, οι Επτανήσιοι συνδράμουν με κάθε μέσο τον Αγώνα της Ελευθερίας. Η συμμετοχή των Ελλήνων καπετάνιων και πλοιοκτητών υπήρξε καταλυτική για την εξέλιξη της Επανάστασης. Η θάλασσα στάθηκε κύριο πεδίο πολεμικών αναμετρήσεων αλλά και βασική οδός επικοινωνίας και αρωγής μεταξύ των επαναστατημένων.

Τα  σπετσιώτικα πλοία αίρουν τις πρώτες ναυτικές σημαίες του Αγώνα και μεταφέρουν το μήνυμα της Επανάστασης, καλώντας όλα τα νησιά σε ξεσηκωμό. Στη σημαία της Μπουμπουλίνας που υψώνεται στη ναυαρχίδα του στόλου της, τον «Αγαμέμνων» ξεχωρίζουν τα σύμβολα των Φιλικών, όπως και στην παντιέρα που σήκωσε στο δικό του πλοίο ο Δημήτρης Γουδής, διαμηνύοντας ουσιαστικά ότι το Έθνος θα αναγεννηθεί, διεκδικώντας την ελευθερία του, με τη βοήθεια των θαλασσινών μαχητών. Τα Ψαρά θα ξεσηκωθούν ανήμερα του Πάσχα, μετά την έλευση του σπετσιώτικου πλοίου του Παν.Τσούπα.  Στην Ύδρα όμως, είναι ακόμη νωπές οι μνήμες των Ορλωφικών ̇ ο Φιλικός καπετάνιος Αντώνιος Οικονόμου προσπαθεί να πείσει τους νησιώτες να ενωθούν με τους Σπετσιώτες και τους Ψαριανούς:

«Ήλθεν, αδελφοί, ο καιρός να δείξωμεν πόσην δύναμιν έχει ο ζήλος της πίστεως και η αγάπη της πατρίδος. […] οι ανδρείοι συνάδελφοι Σπετζιώται ύψωσαν εις τα καράβια των την σημαίαν της ελευθερίας του γένους ̇ η ορθόδοξος εκείνη ηρώϊσσα η συμπατριώτισσα μας καθωπλισμένη κάμνει τους άνανδρους εχθρούς να τρέμουν ως λαγώοι μέσα εις τα χαρέμια των ̇ απ’όλα τα μέρη ακούγονται φωναί ομονοίας, ανδρείας, νίκης ̇ […]Σηκωθήτε τώρα, γενναίοι Υδριώται ̇ […] το γένος σας προσκαλεί ̇ τα νησιά του αρχιπελάγους και αι πολιτείαι της ξηράς καρτερούν με ανυπομονησίαν να ιδώσι τα καράβια σας με την σημαίαν της ελευθερίας ̇ […] Ανδρείοι και φιλελεύθεροι Υδριώται ̇ ας αφρίση η ελληνική θάλασσα υποκάτω από τα πολεμικά σας καράβια ̇  δείξατε ότι είσθε απόγονοι του Μιλτιάδου και του Θεμιστοκλέους […] και σεις έχετε ομόνοιαν ̇ δεν είσθε κατώτεροι εκείνων των προγόνων μας εις την ανδρείαν. Ενωθήτε λοιπόν με τους ανδρείους συναδέλφους σας Σπετζιώτας και Ψαριανούς ̇ ακολουθείτε με ευπείθιαν και υποταγήν τους μεγαλόψυχους καπεταναίους σας δια την ελευθερίαν σας, δια την ελευθερίαν των γονέων και των τέκνων σας, δια την ελευθερίαν όλου του γένους, δια την ελευθερίαν και δόξαν της πίστεώς μας. Δια να κατορθώσωμεν το μέγα τούτο και ένδοξον επιχείρημα πρέπει να είμεθα όλοι εν σώμα και μια ψυχή. […]»

Ο Αντώνιος Οικονόμου, πρωτεργάτης της εξέγερσης της Ύδρας, κάμπτει την επιφυλακτικότητα των προκρίτων του νησιού και αναλαμβάνει, μέσα σε γενικό κλίμα ενθουσιασμού και λαϊκής υποστήριξης, την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση των Υδραίων. Ο Σπυρίδων Τρικούπης θα σημειώσει για αυτόν «με την τόλμη του ανυψώθηκε υπεράνω της παντοδύναμης αριστοκρατίας και οδήγησε το λαό στον αγώνα της ελευθερίας και της δόξας».

Στις 18 Απριλίου 1821, ο ξακουστός τρινήσιος στόλος θα συντάξει την πρώτη επαναστατική προκήρυξη, καλώντας όλα τα νησιά να στηρίξουν τον Αγώνα του Γένους για την ολοκληρωτική ανεξαρτησία του από τον Οθωμανικό ζυγό. Τα ελληνικά εμπορικά πλοία ανέλαβαν να διαδώσουν το «Εθνικόν Προκήρυγμα», μέσα από το οποίο Σπετσιώτες, Ψαριανοί και Υδραίοι δίνουν το στίγμα της Επανάστασης:

“Προκήρυγμα Εθνικόν των τριών νησιών”
«[…] Η Πελοπόννησος και όλη η Ελλάς εσήκωσαν την σημαίαν της ελευθερίας και ο Σταυρός τώρα βασιλεύει. Ευσεβείς απόγονοι ανδρειοτάτων προγόνων, κάτοικοι των νήσων και της ξηράς, όσοι μένετε ακόμη εις τον τουρκικόν ζυγόν, σηκωθήτε, πιάσετε τα όπλα δια την κοινήν ελευθερίαν! Όσοι έχετε καράβια μικρά και μεγάλα αρματώσατε τα και ενωθήτε με τον ελληνικόν στόλον, όπου συγκροτείται από τας ναυτικάς δυνάμεις των Υδριωτών, Σπετσιωτών και Ψαριανών και σας υπόσχεται την  ελευθερίαν όλου του Αρχιπελάγους. Μην δειλιάσετε απόγονοι του Μιλτιάδου και του Θεμιστοκλέους, μη φανείτε ανάξιοι της ελευθερίας σας! Ο πόλεμος γίνεται δια την Πίστην και δια την Πατρίδα.»

Διαδίδεται δια μέσου του ελληνικού στόλου τη 18η Απριλίου 1821
 
Με το βλέμμα στο μέλλον και τον νου στο παρελθόν, στις αξίες των ένδοξων προγόνων, θα πορευτούν οι Έλληνες αγωνιστές στον δεκαετή Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Η συμβολή της ελληνόκτητης εμπορικής ναυτιλίας στην Ελληνική Επανάσταση υπήρξε καθοριστική. Οι εύποροι ναυτότοποι διέθεσαν μέρος του στόλου τους και του ανθρώπινου δυναμικού τους για την υπόθεση της Ελευθερίας. Μικροί επαναστατικοί πυρήνες σπαρμένοι στα νερά του Αιγαίου που από τα σπλάχνα τους ξεπηδούν ηγετικές μορφές του Αγώνα: Ο Ανδρέας (Βώκος) Μιαούλης, ο Εμμανουήλ Τομπάζης, ο Γεώργιος Σαχτούρης, ο Παπανικολής, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τόσοι ακόμα αγωνιστές που διεκδικούν μια θέση στο πάνθεον των εθνικών ηρώων της Ελλάδας. Καλώς λέγει λοιπόν ο Κάλβος, «θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία».

 
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Αρχές και διαμόρφωσή του, τ.Α΄-Η΄, Θεσσαλονίκη, 1974-1986.
  • Γαβαλάς Γιάννης (επιλογή κειμένων)- Αδαμοπούλου-Παύλου Κωνσταντίνα(εισαγωγή), Ναυτικά εν έτει 1821, Εκδόσεις Τζεϊ & Τζεϊ Ελλάς, Πειραιάς, 2005.
  • Δασκαλάκης Απόστολος Β., Κείμενα-Πηγαί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ.Α΄, [χ.ε.], Αθήνα, 1961-1967.
  • Κιτρομηλίδης Μ. Πασχάλης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2009.
  • Μαζαράκης-Αινιάν Ι.Κ., Ο Ναυτικός Αγωνας 1821-1830, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο-Ι.Ε.Ε.Ε., Αθήνα, 2019.
  • Παναγιωτόπουλος Β.(επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τ.1, Ελληνικά Γράμματα/εφ.Τα Νέα, Αθήνα, 2003.
  • Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοσης Δευτέρα, τ.Α΄, κεφ. Ι-ΙΕ, Αθήναι, 1978.